Trong phạm vi bài viết này, lấy ví dụ từ sự việc vừa xảy ra tác giả nêu lên một số vấn đề doanh nghiệp cần biết để “tự phòng vệ” trong trường hợp có dấu hiệu lạm quyền từ phía cơ quan quản lý hành chính có thẩm quyền.
1. Xử lý vi phạm hành chính cần những điều kiện gì?
Hiện nay hoạt động kinh doanh mua, bán vàng miếng được điều chỉnh bởi Nghị định 24/2012/NĐ-CP ngày 3-4-2012. Khoản 2 điều 19 nghị định này quy định hoạt động kinh doanh vàng miếng cần có giấy phép do Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cấp. Khoản 2 điều 14 Luật Xử lý vi phạm Hành chính 2012 (Luật XLVPHC) quy định trách nhiệm phòng, chống vi phạm hành chính quy định khi phát hiện hành vi VPHC, người có thẩm quyền có trách nhiệm xác minh xử lý vi phạm. Điều này đồng nghĩa việc xử lý chỉ có thể thực hiện khi phát hiện có vi phạm trên thực tế. Khoản 1 điều 59 luật này quy định về việc người có thẩm quyền xử lý VPHC trước khi xem xét ra quyết định xử phạt phải có trách nhiệm xác minh có hay không có hành vi VPHC.
Như vậy, trong trường hợp có căn cứ thực tế, người có thẩm quyền xử lý có quyền tiến hành khám xét, xác minh tang vật vi phạm, xác định các phương tiện có liên quan đến hành vi vi phạm, nhằm xác định giá trị tang vật vi phạm làm cơ sở cho việc xác định khung tiền phạt và thẩm quyền xử phạt theo quy định pháp luật. Nói cách khác phải có hành vi VPHC xảy ra trong thực tế làm nguyên cớ cho cơ quan quản lý hành chính áp dụng các biện pháp nghiệp vụ khác, bao gồm khám xét chỗ ở.
Trong vụ việc Hoàng Mai, đối với tình tiết nghi vấn “kinh doanh vàng miếng trái phép”, trường hợp không phát hiện quả tang hoặc không đủ căn cứ cho kết luận hành vi kinh doanh vàng miếng trái phép, thì việc công an quận đề xuất (Công văn số 246/CAQ (KT-CV) ngày 22/4/2014) lên chủ tịch quận đề nghị phê chuẩn lệnh khám xét hành chính nhằm mục đích tạm giữ tang vật, phương tiện vi phạm là đã vượt quá khuôn khổ pháp luật cho phép trong một vụ việc xử lý VPHC liên quan đến giao dịch ngoại tệ, vàng.
2. Căn cứ phân biệt tang vật, phương tiện liên quan đến vi phạm với các tài sản khác của doanh nghiệp?
Tài sản của doanh nghiệp cần phân biệt tách bạch với tài sản riêng của cá nhân, tổ chức. Ngay cả trong trường hợp cơ quan chức năng có cơ sở xác định trước hành vi vi phạm của Hoàng Mai thì việc khám xét khẩn cấp nơi có tình nghi cất giấu tang vật, phương tiện vi phạm hành chính vừa là trụ sở giao dịch doanh nghiệp đồng thời là nhà ở như trường hợp này cũng cần phải thận trọng. Pháp luật hiện không cấm người dân, doanh nghiệp cất trữ vàng, kim loại quý thậm chí góp vốn vào doanh nghiệp bằng vàng, kim loại quý (điều 30.1 Luật Doanh nghiệp 2005). Vì vậy, cần phân định rõ tài sản của doanh nghiệp tại trụ sở giao dịch của doanh nghiệp với tài sản thuộc sở hữu cá nhân, cất trữ tại chỗ ở. Trong trường hợp Hoàng Mai, nếu chỉ có bằng chứng duy nhất là có thu mua ngoại tệ 100 đô la Mỹ thì việc khám xét, niêm phong toàn bộ số vàng đang có tại trụ sở, chỗ ở của chủ doanh nghiệp dễ dẫn đến nguy cơ xâm phạm quyền sở hữu tài sản của tổ chức, cá nhân được luật pháp thừa nhận và bảo vệ.
3. Không bắt quả tang hành vi vi phạm hành chính có được được khám xét chỗ ở?
Khoản 1 điều 129 Luật XLVPHC quy định việc khám xét nơi cất giấu tang vật, phương tiện VPHC chỉ được tiến hành khi có căn cứ cho rằng ở nơi đó có cất giấu tang vật, phương tiện vi phạm. Theo đó, cơ quan chức năng cần phải đưa ra căn cứ về việc VPHC của đối tượng.
4. Đối tượng và phạm vi khám xét liên quan đến vi phạm hành chính được xác định như thế nào?
Trong thực tế, có những trường hợp cần thiết không cần bắt quả tang hành vi VPHC vẫn có thể áp dụng biện pháp khám xét hành chính nếu có căn cứ, dấu hiệu xác định đối tượng có hành vi vi phạm. Việc cơ quan chức năng đã bỏ niêm phong số vàng miếng, trả lại camera an ninh nhưng không chứng minh được hành vi “kinh doanh vàng miếng trái phép” của Hoàng Mai nhưng trước đó đã kết hợp khám xét khẩn cấp, niêm phong số vàng, ngoại tệ khác dường như đã vượt quá khuôn khổ luật pháp cho phép.
Trường hợp cơ quan công an cho rằng cần niêm phong số tài sản này để xác minh nguồn gốc sở hữu cũng là không phù hợp để áp đặt cho đối tượng bị khám xét, dễ vượt quá phạm vi khám xét hành chính. Việc niêm phong, thu giữ đối tượng VPHC cần xử lý là hành vi kinh doanh ngoại tệ trái phép cần tách bạch với đối tượng là tài sản doanh nghiệp hay tài sản cá nhân của chủ doanh nghiệp và người thân khác nhất là khi không có căn cứ cho thấy nơi đây kinh doanh vàng miếng trái phép.
5. Trường hợp địa điểm kinh doanh đồng thời là chỗ ở thì cơ quan có thẩm quyền có được khám xét toàn bộ phạm vi nhà ở?
Khoản 9 điều 2 Luật XLVPHC quy định “Chỗ ở là nhà ở, phương tiện hoặc nhà khác mà công dân sử dụng để cư trú. Chỗ ở thuộc quyền sở hữu của công dân hoặc được cơ quan, tổ chức, cá nhân cho thuê, cho mượn, cho ở nhờ theo quy định của pháp luật”.
Quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở của công dân là quyền Hiến định. Pháp luật hiện hành quy định việc tổ chức khám xét trái pháp luật chỗ ở của người khác là hành vi của người không có thẩm quyền hoặc người tuy có thẩm quyền do luật định nhưng không chấp hành theo đúng các trình tự, thủ tục do luật định về căn cứ, thẩm quyền ra lệnh, thủ tục khám xét. Theo quy định này, việc thực hiện sai thủ tục khám xét hoặc vượt quá phạm vi khám xét có thể xem là hành vi vi phạm quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở của công dân và cần phải được xử lý nghiêm minh.
6. Doanh nghiệp cần làm gì để bảo vệ quyền lợi hợp pháp?
Vụ việc gây dậy sóng dư luận như vụ Hoàng Mai, có lẽ một phần xuất phát từ cách ứng xử mang tính “thị uy” quyền lực của cơ quan chức năng, vượt quá khuôn khổ một vụ xử lý VPHC thông thường. Ngoài thực thi chức năng quản lý hành chính nhà nước đơn thuần, vụ việc còn cho thấy việc “lấn sân” về thẩm quyền tố tụng (hình sự thay vì hành chính) từ phía các cơ quan công quyền.
Dân doanh cần biết quyền của mình để “tự phòng vệ” trong trường hợp có dấu hiệu lạm quyền từ phía cơ quan quản lý hành chính có thẩm quyền. Trong xử lý vi phạm hành chính, một số hành vi nghiêm cấm đối với người có thẩm quyền bao gồm việc xử phạt vi phạm hành chính, áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả hoặc áp dụng các biện pháp xử lý hành chính không kịp thời, không nghiêm minh, không đúng thẩm quyền, thủ tục, đối tượng (khoản 5, điều 12 Luật XLVPHC). Trong trường hợp bị áp dụng biện pháp xử lý VPHC mà không có căn cứ theo quy định pháp luật, cá nhân, tổ chức bị xâm hại có quyền yêu cầu cơ quan tiến hành tạm giữ, trả tài sản trong thời hạn luật định (7 ngày kể từ ngày tạm giữ, thời hạn này có thể được kéo dài nhưng tối đa không quá 30 ngày).
Đồng thời, cá nhân, tổ chức bị xâm hại có quyền khiếu nại, khởi kiện quyết định, hành vi hành chính và yêu cầu bồi thường đối với các thiệt hại do quyết định, hành vi hành chính này gây ra. Ngoài ra, tùy mức độ vi phạm, người vi phạm có thể bị xử lý kỷ luật hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự (điều 18.2 Nghị định 81/2013/NĐ-CP), nếu gây thiệt hại phải có trách nhiệm bồi thường.
Tưởng cũng cần nhắc lại rằng chỗ ở của công dân là bất khả xâm phạm được quy định tại Hiến pháp. Do vậy, việc khám xét chỗ ở của công dân được pháp luật quy định quy trình chặt chẽ, đặc biệt. Không phải bất cứ hành vi vi phạm quan hệ pháp luật dân sự, hành chính thậm chí hình sự nào cũng tất yếu phải bị khám xét khẩn cấp chỗ ở, kê biên, lục soát thu giữ tài sản khác của đối tượng vi phạm. Trường hợp khám xét chỗ ở của công dân, doanh nghiệp không đúng với quy định đều là hành vi xâm phạm chỗ ở của công dân. Sự bất cẩn hoặc tùy tiện trong hành xử hành chính chuyên quyền, cũng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội xâm phạm chỗ ở của công dân theo quy định của pháp luật hình sự.
(*) Luật sư điều hành hãng luật Rajah & Tann LCT Lawyers
No comments:
Post a Comment